Oedeem is een abnormale ophoping van vocht en eiwitten in het weefsel als gevolg van een verstoord evenwicht tussen aan- en afvoer van vocht. Zo wordt lymfoedeem veroorzaakt door een slecht of niet functioneren van het lymfestelsel. Primair lymfoedeem wordt veroorzaakt door een afwijking in het lymfestelsel. Secundair lymfoedeem ontstaat na een operatie waarbij lymfeknopen zijn verwijderd of een deel van het lymfestelsel is beschadigd. Ook door bijvoorbeeld radiotherapie en chemotherapie kan het lymfestelsel beschadigd raken, waardoor oedeem ontstaat. Lymfoedeem kan zich overal in het lichaam ontwikkelen, bijvoorbeeld in de armen of de benen maar ook op de romp, in de genitaal zone of het gezicht.
Voorbeelden van lymfoedeem:
- Oedeem in de arm of op de romp na een borstamputatie
- Oedeem na radio- of chemotherapie
- Oedeem in de benen en/of genitaal zone na gynaecologische ingrepen
- Oedeem in de benen en/of genitaal zone na buikoperaties waarbij lymfeklieren zijn verwijderd
- Oedeemvorming rond littekens
- Oedeem na een wondroosinfectie
Behalve lymfoedeem zijn er ook andere vormen van oedeem:
- Veneus oedeem
- Postoperatief oedeem
- Lipoedeem
- Posttraumatisch oedeem
- Oedeem bij reumatische aandoeningen
Naast oedeem kan er ook fibrosevorming (verharding) optreden. Bijvoorbeeld rond littekens of na radiotherapie. Deze verhardingen zijn ook te behandelen door de oedeemfysiotherapeut.
De behandeling van het oedeem is er in eerste instantie natuurlijk op gericht om het oedeem zoveel mogelijk te verminderen. Als dit niet meer mogelijk is kan het doel ook zijn om verergering van het oedeem te voorkomen.
Daarnaast is oedeemtherapie erop gericht om u zelf zo goed mogelijk om te leren gaan met uw oedeem. Zo kunt u meestal op termijn zelf (met of zonder kous) uw oedeem stabiel houden en huidproblemen voorkomen. Tot slot richt de therapie zich op het verbeteren van eventuele stoornissen in functie.
De therapie bestaat uit een combinatie van verschillende behandelmogelijkheden
Vaak start de therapie met een combinatie van Manuele lymfedrainage en compressietherapie. Manuele lymfedrainage is een specifieke massagetechniek die gericht is op het verbeteren van de transportcapaciteit van het lymfestelsel. Compressietherapie wil zeggen dat er bijvoorbeeld gezwachteld wordt. Dit kan bij oedeem in het been of in de arm. Bij oedeem op de romp of in de genitaal zone wordt er ook wel gebruik gemaakt van drukkleding, al dan niet in combinatie met polstermaterialen. Door middel van deze druk wordt van buitenaf een continue druk aangebracht die het vocht tegengaat en de afvoer van lymfe zo ondersteunt.
Daarnaast wordt er snel gestart met houdings- en bewegingsadviezen en oefeningen die de drainage verbeteren. Verder krijgt u advies met betrekking tot de belasting van het aangedane lichaamsdeel, het omgaan met eventuele beperkingen in het dagelijks leven en huidverzorging.
Als het noodzakelijk is, of als er oedeem in een regio zit waar moeilijk compressie op gegeven kan worden, kan lymftaping worden toegepast. Hierbij wordt gebruik gemaakt van een speciaal soort tape dat de huid als het ware optilt waardoor de lymfevaten onder de huid open gaan staan en het vocht sneller afgevoerd wordt.
Eventuele littekens worden ook behandeld en gemobiliseerd. Littekens, zeker als deze in zekere mate verkleefd zijn, kunnen invloed hebben op de werking van het lymfestelsel.
In de meeste gevallen hebt u voor behandeling door een oncologie- en oedeemfysiotherapeut een verwijzing nodig van uw huisarts of specialist. Oncologie- en oedeemfysiotherapie wordt door de zorgverzekeraars vergoed vanuit de aanvullende verzekering en bij een aantal specifieke indicaties ook vanuit de basisverzekering. Informatie hierover kunt u bij uw therapeut krijgen.
Beroepsorganisatie en kwaliteitsbewaking
De erkende oedeem- en oncologiefysiotherapeut is geregistreerd in het kwaliteitsregister van het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie (KNGF). De Nederlandse Vereniging voor Fysiotherapie binnen de Lymfologie en Oncologie (NVFL) is een lidvereniging van het KNGF. De leden zijn verplicht tot het volgen van bij- en nascholing, waarmee men voldoet aan de registratie- en herregistratievoorwaarden. Het register wordt jaarlijks geactualiseerd en is te vinden op internet. De leden van de NVFL vallen onder de klachtenregeling en het tuchtrecht van het KNGF.
Geke van Houten is onze oedeem- en oncologiefysiotherapeut.
